Ruimtetoerisme is ver weg

Sinds het begin van het tijdperk van de bemande ruimtevaart, inmiddels ruim 55 jaar geleden, heb ik de een na de andere publicatie gelezen, waarin werd aangekondigd dat er op kort termijn toeristen door de ruimte zouden zweven en dat de mensheid op het punt stond om een begin te maken met de 'verovering van het heelal'. Na de eerste bemande reis met een Amerikaans Apollo ruimteschip naar de maan, in 1969, werd door velen verondersteld dat een vakantie op onze naaste buur in de ruimte of op de planeet Mars, nog voor het einde van de twintigste eeuw een normale zaak zou zijn. Maar ondanks alle plannen van de afgelopen decennia is naar mijn mening ruimtetoerisme nog altijd ver weg.

Plannen en nog meer plannen voor ruimtetoerisme

Reeds als tiener las ik, begin jaren zestig, boeken met titels als 'Morgen gebeurt het' en 'Avontuur in de kosmos' uit 1962, geschreven door de ruimtevaartjournalist Sjoerd van der Werf. Ik heb dat boek nog steeds en ik heb het voor het schrijven van deze blog nog eens door gebladerd.
Het boek beschrijft zowel toekomstplannen die inmiddels zijn uitgekomen als ideëen die niet zijn gerealiseerd en waarvan het op zijn minst twijfelachtig is of dat ooit het geval zal zijn. Zo wordt er geschreven over de plannen voor een permanent bemand ruimtestation in een baan om de aarde, vergelijkbaar met het International Space Station (ISS) en plannen voor een groot astronomisch observatorium buiten de aardse atmosfeer, waarin je met gemak de Hubble Space Telescope kunt herkennen.

Artist impression van een ontwerp van Lockheed
voor een 'ruimtehotel' dat in de jaren '70
in een baan om de aarde zou worden gebracht

Maar er wordt ook gesproken over grote ronddraaiende, wielvormige ruimtehotels in een baan om de aarde, plannen van de Amerikaanse luchtmacht voor fabrieken op de maan en plannen van de NASA voor bemande tochten naar Mars.
De eerste tocht naar de rode planeet zou omstreeks de jaren tachtig moeten plaatsvinden door een team van 15 mensen. Er zouden vijf ruimteschepen van elk 360 ton (!) nodig zijn om de expeditie te kunnen uitvoeren. Deze zouden in eerste instantie in een parkeerbaan om de aarde moeten worden gebracht. Daarna zou moeten worden overgeschakeld op nucleaire voortstuwing voor het vervolg van de reis.

Sinds ik het boek van Van der Werf heb gelezen kon ik zo ongeveer iedere tien jaar kennis nemen van steeds ongeveer dezelfde plannen, waarin iedere keer werd aangekondigd dat ruimtetoerisme nu toch echt op het punt stond te beginnen en dat binnen enkele jaren de eerste passagiers de aardse dampkring zouden kunnen verlaten voor de reis van hun leven... Het lijkt wel of de media er geen genoeg van kunnen krijgen en er wordt tot mijn verbazing nooit teruggegrepen op het gegeven dat soortgelijke plannen tien jaar eerder ook al werden aangekondigd zonder tot iets concreets te hebben geleid. Het gaat tot op de dag van vandaag door maar de enige passagiers die tot nu toe in de ruimte zijn geweest zijn in totaal 7 miljardairs die, tegen betaling van miljoenen euro's en na een uitgebreid trainingsprogramma, enige tijd hebben doorgebracht in het ruimtestation ISS.

Het Virgin Galactic 'Spaceship' wordt door een
'moederschip' naar ongeveer 13.000 meter hoogte
gebracht en daar losgelaten voor de verdere
klim naar 100 kilometer hoogte

Virgin Galactic

In het zeer recente verleden werden ook weer plannen aangekondigd voor ruimtetoerisme. Het voortouw werd daarbij vooral genomen door enkele internet-miljardairs en in een iets eerder stadium door de Britse ondernemer en avonturier Richard Branson. Deze plannen voorzien in het uitvoeren van korte 'ruimtesprongetjes' met herbruikbare ruimteschepen op een hoogte van ongeveer 100 kilometer, waarbij de inzittenden korte tijd de sensatie van het gewichtloos zijn kunnen ondervinden en ondertussen kunnen genieten van het ongetwijfeld spectaculaire uitzicht.

 Artist impression van een Virgin Galactic 'Spaceship' in de ruimte

Maar ook in dit geval is een kaartje voor een dergelijk avontuur slechts weggelegd voor de happy few, nog afgezien van het feit dat er tot nu toe nog niemand gebruik heeft kunnen maken van deze mogelijkheid.
Richard Branson is tot nu toe nog het dichtst bij het realiseren van zijn droom gekomen maar na een fataal verlopen test met zijn ruimtevliegtuig zijn ook de plannen van zijn onderneming 'Virgin Galactic' al enkele malen vertraagd.
Toch denk ik dat Branson's bedrijf wel eens het eerste zou kunnen gaan worden om daadwerkelijk ruimtetoerisme op bescheiden schaal te kunnen gaan waarmaken.

Caribean Spaceport 

Rond de afgelopen eeuwwisseling ontstonden overal plannen voor herbruikbare ruimteschepen en voor plaatsen waar deze zouden moeten starten en landen. Er werd zelfs gewag gemaakt van de mogelijkheid een ruimtebasis te vestigen op vliegveld Lelystad.  Ook is er de afgelopen jaren in de Nederlandse media geregeld bericht over de plannen voor ruimtevluchten vanaf het Caribean Spaceport dat zou worden gevestigd op Curaçao. Tegen betaling van 95.000 US dollar zouden vermogende toeristen met het kleine ruimtescheepje 'Lynx' van de Amerikaanse onderneming XCOR Aerospace een tripje kunnen maken naar de rand van de ruimte, die krachtens internationale afspraken begint op 100 kilometer hoogte.

Zo zou de XCOR 'Lynx' er uit gaan zien

Een van de initiatiefnemers van het bedrijf Space Expedition Corporation (SXC) dat vanaf Curacao zou gaan opereren was de Nederlandse oud luchtmachtgeneraal Ben Droste. Tot mijn niet geringe verbazing stapte ook de KLM in dit project. En ook hier werd het oude liedje van uitstel en nog eens uitstel herhaald. De eerste steen voor het Caribean Spaceport moet nog steeds worden gelegd en het laatste nieuws is dat in mei van dit jaar werd aangekondigd dat de ontwikkeling van de Lynx, die reeds in 2003 werd aangekondigd, op een laag pitje was gezet...

Risico

De belangrijkste redenen waarom ruimtetoerisme en commerciële reizen naar de maan en naar Mars tot nu toe niet echt van de grond willen komen zijn naar mijn mening:
*  Bij de ontwikkeling van commerciële luchtvaartverbindingen tussen twee punten was er altijd sprake van twee markten; een markt bij punt A en een retourmarkt bij punt B. Bij het ontwikkelen van een ruimtevaartverbinding is er, in ieder geval voorlopig, slechts sprake van een enkelvoudige markt, hetgeen de financiële risico's vergroot.
* De ontwikkelingskosten van ruimtevaart op commerciële basis zijn altijd een veelvoud geweest van die van luchtvaart. Dus opnieuw een vergroting van het risico.
* De opbouw en instandhouding van infrastructuur en logistieke processen op een ruimtebestemming is een buitengewoon complex geheel, dat met zeer hoge (aanloop)kosten gepaard gaat.
* De lanceerkosten per gewichtseenheid moeten met een veelvoud worden verminderd om ruimtereizen binnen het bereik van een grotere doelgroep te brengen. Om deze doelstelling te realiseren zullen enorme investeringen nodig zijn. Naarmate ondernemingen steeds meer zijn aangewezen op private financiering en omdat de aandeelhouders van die ondernemingen voldoende rendement van hun geïnvesteerde kapitaal, eisen, zal het steeds lastiger worden om een dergelijke onderneming te doen slagen. De financiële risico's zouden wel eens te groot kunnen blijken.
* Een betrouwbare ongevalsrisico analyse zal moeten uitwijzen hoe groot de kans is dat er iets mis gaat tijdens een ruimtevlucht. In de beginjaren van de luchtvaart werd het risico op ongevallen door de samenleving veel meer geaccepteerd dan tegenwoordig. De claims in geval van een fataal ongeval met een commercieel ruimteschip zouden wel eens astronomisch kunnen zijn.
* Lange ruimtereizen blijken gepaard te gaan met vergrote gezondheidsrisico's. De kosten om ruimtereizigers daartegen te beschermen, zowel tijdens de reis als tijdens het verblijf op de maan of op Mars kunnen aanzienlijk zijn. In 2011 verscheen in het Nederlandse Tijdschrift voor Geneeskunde een artikel over dit onderwerp, waarin enkele artsen onder wie de astronaut-arts André Kuipers hun licht lieten schijnen over dit onderwerp en waarin een aantal contra-indicaties voor deelname aan een ruimtevlucht was opgenomen (zie ook de link onderaan deze blog).

Het sleutelwoord in bovenstaande opsomming is risico. De bijbehorende vraag is wie dat risico wil lopen...

De verovering van de ruimte?

In een eerdere blog (De toekomst van het verleden 1) heb ik een afbeelding geplaatst van een dia, die in 1969 werd vertoond, tijdens de toen gehouden Albert Plesman Memorial Lecture door de toenmalige plaatsvervangend president directeur van de KLM, Ir. Frits Besançon. Op die dia werd getoond dat, rekening houdend met de technische ontwikkelingen tot dan toe, de mens voor het einde van de twintigste eeuw met bemande ruimtevaartuigen de buitenste regionen van ons zonnestelsel zou hebben bezocht. Maar zelfs als dat zou zijn gebeurd zou de claim dat de mensheid op het punt staat de ruimte te veroveren, schromelijk overdreven zijn en zelfs getuigen van enige mate van grootheidswaan.

Een klein stukje, ogenschijnlijk lege, ruimte, gezien door de lens van de Hubble telescoop.
Ieder lichtvlekje is een compleet sterrenstelsel met miljarden zonnen.
De verste stelsels op deze foto zijn meer dan 10 miljard lichtjaren van ons verwijderdBron: Foto: NASA 

Sommige science-fiction schrijvers beschrijven hoe de mens zich in de toekomst vrij kan bewegen door de ruimte en zo van het ene sterrenstelsel naar het andere kan reizen. Daarbij worden snelheden bereikt die een veelvoud zijn van de lichtsnelheid. De lichtsnelheid (afgerond 300.000 kilometer per seconde) is echter aantoonbaar de hoogst mogelijke snelheid in ons heelal en de hoogste snelheid die tot nu toe met een door mensen vervaardigde ruimtesonde is bereikt bedraagt 'slechts' circa 1/10.000ste van de lichtsnelheid.
Zelfs als we die maximale snelheid met een, door de mens gebouwde, machine met een factor 1.000 zouden kunnen verbeteren (dus naar 1/10de van de lichtsnelheid) zouden we er circa 1 miljoen jaar over doen om ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg, te doorkruisen. En een enkele reis naar de verste uithoeken van het waarneembare deel van ons universum zou in dat geval ongeveer 460 miljard jaar (!) in beslag nemen. Dat is ongeveer 100 keer langer dan de tijd die is verstreken sinds het ontstaan van de aarde. Van een daadwerkelijke fysieke verovering van de ruimte door de mens kan, naar mijn overtuiging, derhalve nimmer sprake zijn.

De Hubble in zijn baan op circa 700 kilometer boven de aarde
Bron: Foto: NASA

In wetenschappelijk opzicht is de mensheid echter wel degelijk bezig met het veroveren van de kosmos want onze kennis van het heelal is in de afgelopen eeuw op een nooit eerder vertoonde wijze gegroeid. Niet voor niets kenschetsen wetenschappers de afgelopen periode als de gouden eeuw van het ruimteonderzoek. Maar dan vooral dankzij de steeds groter wordende capaciteit van de waarnemingsapparatuur en onze computers en met behulp van werkelijk magnifieke onbemande ruimtevaartuigen, sondes en satellieten zoals de eerder in deze blog genoemde Hubble Space Telescope.

Bronnen en informatie
Sj.Van Der Werf - Avontuur in de kosmos. Een overzicht van vijf jaar ruimtevaart, Zwolle, La Riviere & Voorhoeve. 1963
Wikipedia: XCOR LYNX
Wikipedia: Hubble Space Telescope
Wikipedia: Suborbitale ruimtevlucht
De Telegraaf 12-12-2015: Binnen 20 jaar lijnvluchten in space
Tweakers 18 oktober 2011 : Virgin Galactic opent 's werelds eerste commerciële ruimtevliegveld
Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde: Dokter, mag ik de ruimte in? Vliegmedische overwegingen bij de commerciële ruimtevaart, Marck H.T.M. Haerkens, Ries Simons en André Kuipers, 2011 (Ned Tijdschr Geneeskd. 2011;155:A3904)
Ruimtevlucht Curaçao
Spacepage.Be: Wat is een suborbitale ruimtevlucht? 
Nu.nl: Commerciële ruimtevluchten
RTL/nieuws Eerste ruimtevlucht is verkocht: aan Rowin (18)